Nói đến Linux, mọi người chỉ nghĩ đây là hệ điều hành phúc tập chỉ developer mới dùng. Thật là khó khi dùng hệ điều hành này vì nó bạn cần biết rất nhiều lệnh! Nhưng nó không thật sự đáng sợ đến vậy, nếu bạn biết các lệnh cơ bản trong Linux.
Linux thuộc về hệ điều hành Unix nguồn mở, dựa trên Linux Kernel. Hệ điều hành này bao gồm tất cả Linux Distro như Ubuntu, Fedora, Mint, Debian và hệ máy khác. Chúng cũng được gọi là Linux distributions.
Kể từ bản phát hành đầu tiên vào năm 1991, hệ điều hành này tiếp tục trở nên phổ biến do bản chất nguồn mở. Mọi người có thể tự do sửa đổi và phân phối lại dưới tên riêng.
Khi chạy hệ điều hành trên máy local hoặc máy chủ ảo từ xa như VPS hosting, bạn cần sử dụng shell – giao diện cho phép truy cập vào các dịch vụ của hệ điều hành. Hầu hết các bản phân phối Linux đều sử dụng giao diện người dùng đồ họa (GUI) làm shell, chủ yếu để người dùng dễ sử dụng.
Mặc dù nói vậy nhưng chúng tôi vẫn khuyến khích bạn sử dụng giao diện dòng lệnh (CLI) hơn vì nó mạnh và hiệu quả hơn. Các tác vụ yêu cầu quy trình nhiều bước thông qua GUI sẽ được thực hiện trong vài giây bằng cách nhập một số lệnh linux vào CLI. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giới thiệu các lệnh cơ bản trong Linux.
Lệnh liên quan đến hệ thống
exit: thoát khỏi cửa sổ dòng lệnh.
logout: tương tự exit.
reboot: khởi động lại hệ thống.
halt: tắt máy.
startx: khởi động chế độ xwindows từ cửa sổ terminal.
mount: gắn hệ thống tập tin từ một thiết bị lưu trữ vào cây thư mục chính.
unmount: ngược với lệnh mount.
Lệnh thao tác trên tập tin
ls: lấy danh sách tất cả các file và thư mục trong thư mục hiện hành.
pwd: xuất đường dẫn của thư mục làm việc.
cd: thay đổi thư mục làm việc đến một thư mục mới.
mkdir: tạo thư mục mới.
rmdir: xoá thư mục rỗng.
cp: copy một hay nhiều tập tin đến thư mục mới.
mv: đổi tên hay di chuyển tập tin, thư mục.
rm: xóa tập tin.
wc: đếm số dòng, số kí tự… trong tập tin.
touch: tạo một tập tin.
cat: xem nội dung tập tin.
vi: khởi động trình soạn thảo văn bản vi.
df: kiểm tra dung lượng đĩa.
du: xem dung lượng đĩa đã dùng cho một số tập tin nhất định
nano: Khởi dộng trình soạn thảo văn bản nano
less: Xem nội dung tập tin theo dòng
tail: Xem nội dung tập tin (mặc định xem 10 dòng cuối, muốn xem 100 dòng cuối thì dùng lệnh sau: tail 100 tenfile)
more: Xem nội dung tập tin theo trang
head: Xem nội dung tập tin (mặc định xem 10 dòng đầu, muốn xem 100 dòng đầu thì dùng lệnh sau: head 100 tenfile)
Lệnh khi làm việc trên terminal
clear: xoá trắng cửa sổ dòng lệnh.
date: xem ngày, giờ hệ thống.
cal: xem lịch hệ thống.
Lệnh quản lí hệ thống
rpm: kiểm tra gói đã cài đặt hay chưa, hoặc cài đặt một gói, hoặc sử dụng để gỡ bỏ một gói.
ps: kiểm tra hệ thống tiến trình đang chạy.
kill: dừng tiến trình khi tiến trình bị treo. Chỉ có người dùng super-user mới có thể dừng tất cả các tiến trình còn người dùng bình thường chỉ có thể dừng tiến trình mà mình tạo ra.
top: hiển thị sự hoạt động của các tiến trình, đặc biệt là thông tin về tài nguyên hệ thống và việc sử dụng các tài nguyên đó của từng tiến trình.
pstree: hiển thị tất cả các tiến trình dưới dạng cây.
sleep: cho hệ thống ngừng hoạt động trong một khoảng thời gian.
useradd: tạo một người dùng mới.
groupadd: tạo một nhóm người dùng mới.
passwd: thay đổi password cho người dùng.
userdel: xoá người dùng đã tạo.
groupdel: xoá nhóm người dùng đã tạo.
gpasswd: thay đổi password của một nhóm người dùng.
su: cho phép đăng nhập với tư cách người dùng khác.
groups: hiển thị nhóm của user hiện tại.
who: cho biết ai đang đăng nhập hệ thống.
w: tương tự như lệnh who.
man: xem hướng dẫn về dòng lệnh như cú pháp, các tham số…
Để hiểu và sử dụng tốt các câu lệnh trên, các bạn nên sử dụng lệnh man với cú pháp: man ten_cau_lenh để có được những thông tin đầy đủ về chức năng cũng như cú pháp của câu lệnh.
Các câu lệnh kiểm tra thông tin hệ thống (system information) trong Linux
Lệnh Linux
Mô tả
cat /proc/cpuinfo
Kiểm tra thông tin CPU (số core)
cat /proc/meminfo
Kiểm tra thông tin về RAM đang sử dụng
cat /proc/version
Kiểm tra phiên bản của Kernel Linux
cat /proc/ioports
Xem thông tin port I/O
cat /etc/redhat-release
Kiểm tra phiên bản Centos
uname -a
Kiểm tra các thông tin về Kernel
free -m
Kiểm tra dung lượng RAM còn trống
init 0
Tắt máy (tương đương lệnh shutdown -h now hoặc telinit 0)
df -h
Hiển thị thông tin những file hệ thống, nơi file được lưu hoặc tất cả những file mặc định. Lệnh này có thể xem được dung lượng ổ cứng đã sử dụng và còn trống.
du -sh
Kiểm tra dung lượng thư mục hiện tại
du -ah
Hiển thị dung lượng của thư mục con và các file trong thư mục hiện tại
du -h –max-depth=1
Hiển thị dung lượng các thư mục con ở cấp 1 (ngay trong thư mục hiện tại)
df
Kiểm tra dung lượng đĩa cứng, các phân vùng đĩa
lspci
Xem thông tin mainboard /sbin/ifconfig Xem các địa chỉ IP của máy
hostname
Xem tên máy (hostname)
finger user@server
Thu thập thông tin chi tiết về người dùng hiện đang dùng hệ thống
arch
Kiểm tra kiến trúc của máy (architech)
cat /proc/swaps
Kiểm tra thông tin SWAP của máy (tương tự như virtual RAM của Windows)
last reboot
Xem lịch sử reboot máy
Các lệnh shutdown, restart… trong Linux
Lệnh Linux
Mô tả
logout
Kết thúc session (phiên làm việc) hiện tại
reboot
Khởi động lại máy
shutdown -r now
Khởi động lại máy (tương đương với lệnh reboot)
shutdown -h now
Tắt máy (ngay lập tức)
shutdown -h 9:30
Hẹn giờ tắt máy (schedule) vào lúc 9h30 (tính theo khung 24h)
shutdown -c
Hủy bỏ tất cả các lệnh tắt máy trước đó (các lệnh tắt máy theo schedule)
telinit 0
Tắt máy (tương đương lệnh shutdown -h now)
init 0
Tắt máy (tương đương lệnh shutdown -h now hoặc telinit 0)
exit
Thoát khỏi terminal
halt
Tắt máy (tương tự shutdown)
sleep
Cho hệ thống ngừng hoạt động trong một thời gian (ngủ – tương tự Windows)
Các lệnh về quản lý user trong Linux
Lệnh Linux
Mô tả
passwd
Đổi mật khẩu (standard user có thể đổi pass của họ còn user root thì thay đổi được password của mọi user)
pwck
Kiểm tra syntax và định dạng của dữ liệu user/password (/etc/passwd)
useradd
Tạo user mới, ví dụ: useradd -c “test user 1” -g group1
userdel
Xóa User
usermod
Thay đổi thông tin user (group, name…)
groupadd
Tạo một nhóm user mới
groupdel
Xóa nhóm user
groupmod
Thay đổi thông tin group, ví dụ, groupmod -n “old group name” “new name”
who /w
Hiển thị những user đang đăng nhập hệ thống
uname
Hiển thị tên của hệ thống (host)
id
Hiển thị user ID (Chỉ danh của user)
logname
Hiển thị tên user đang login
su
Cho phép đăng nhập với tên user khác (tương tự secondary logon của Windows)
groups
Hiển thị nhóm của user hiện tại
#vi /etc/passwd
Xem danh sách user
#vi /etc/group
Xem danh sách nhóm (group)
chmod [tên file=””][/tên]
Thay đổi quyền cho file/thư mục (chỉ user sở hữu file mới thực hiện được)
chown user [tên file=””][/tên]
Thay đổi chủ sở hữu file/thư mục
chgrp group [file][/file]
Thay đổi group sở hữu file/thư mục
Các lệnh Quản lý services và process trong Linux
Lệnh Linux
Mô tả
top
Lệnh top khá giống như Task Manager trong Windows. Nó đưa ra thông tin về tất cả tài nguyên hệ thống, các process đang chạy, tốc độ load trung bình… Lệnh top -d thiết lập khoảng thời gian làm mới lại hệ thống
ps –u username
Kiểm tra những process được thực hiện bởi một user nhất định
ps –U root
Kiểm tra mọi process ngoại trừ những process hệ thống
ps –A
Kiểm tra mọi process trong hệ thống
Ss
Kiểm tra socket đang kết nối
ss –l
Hiển thị các cổng đang mở
w username
Kiểm tra user đăng nhập, lịch sử đăng nhập, các process user đó đang chạy
vmstat3
Kiểm soát hành vi hệ thống, phần cứng và thông tin hệ thống trong Linux
ps
Hiển thị các chương trình hiện đang chạy
uptime
Hiển thị thời gian đã vận hành của hệ thống trong bao lâu
rpm
Kiểm tra, gỡ bỏ hoặc cài đặt 1 gói .rpm
yum
Cài đặt các ứng dụng đóng gói (giống rpm)
wget
Tải các ứng dụng từ một website về
sh
Chạy một ứng dụng có đuôi .sh
Startx
Khởi động chế độ xwindows từ cửa sổ terminal
yum update -y
Update Linux (CentOS)
stop/start/restart
Dừng/ khởi động/khởi động lại một service hoặc ứng dụng, ví dụ: service mysql stop hoặc /etc/init.d/mysqld start
kill
Dừng proccess (thường dùng khi process bị treo). Chỉ có super-user mới có thể dừng tất cả các process còn user khác chỉ có thể dừng proccess mà user đó tạo ra
kill PID hoặc %job
Ngừng một process bằng số PID (Process Identification Number) hoặc số công việc
pstree
Hiển thị tất cả các process dưới dạng cây
service –status-all
Kiểm tra tất cả các service và tình trạng của nó
whereis mysql
Hiển thị nơi các file dịch vụ được cài đặt
service –status-all | grep abc
Xem tình trạng của process abc
kill -9 PID
Bắt buộc đóng một process ID
kill -1 PID
Bắt buộc đóng một process ID và load lại cấu hình mặc định của process đó
Một số lệnh hữu ích khác trong Linux
Lệnh Linux
Mô tả
clear
Xoá trắng cửa sổ dòng lệnh
hwclock
Fix lịch của BIOS
cal
Xem lịch hệ thống
date
Xem lịch ngày, giờ hệ thống
date –s “1 JAN 2018 15:29:00”
Đặt ngày giờ hệ thống theo string
date +%Y%m%d -s “20180101″
Đặt ngày hệ thống (không thay đổi giờ)
date +%T -s “00:29:00″
Đặt giờ hệ thống, không thay đổi ngày
Các câu lệnh xem thông tin file và thư mục
Lệnh Linux
Mô tả
ls
Lấy danh sách tất cả các file và folder trong thư mục hiện hành
ls tenthumuc
Liệt kê nội dung bên trong một thư mục
ls -l
Như trên, nhưng liệt kê cả kích thước file, ngày cập nhật..
ls -a
Liệt kê tất cả các file ẩn
pwd
Xuất đường dẫn của folder đang làm việc
cd
Thay đổi folder làm việc đến một folder mới (tương tự như trong DOS)
df
Kiểm tra disk space
Lệnh nén và giải nén trong Linux
Lệnh Linux
Mô tả
tar -cvf
Nén file/thư mục sang định dạng .tar
tar -xvf
Giải nén file tar
gzip
Chuyển file .tar sang .tar.gz
gunzip
Chuyển file .tar.gz về .tar
tar -xzf
Giải nén file .tar.gz, ví dụ: tar -xvf archive.tar
